آتش نفس شاعرحاجی ایرگش اوچقون حیاتی وایجادی باره سیده قیسقه معلومات
شاهیمردانقل بای اوغلی حاجی ایرگش اوچقون، خراسان یاکی افغانستان نینگ ایسکی باشکینتی بولگن اندخوی شهری نینگ آق مسجد محله سیده ۱۹۲۷ – نچی میلادی ییلده دنیاگه کیلدی. ۲۰۰۹ -نچی ییل نینگ می آییده آغیر خسته لیکلر طفیلی ۸۲ یاشده تورکیه دیاریده جهاندن کوز یومدی. یاتگن جایلری جنت بولسین. آمین یارب العلمین !
محله امامی قولیده ، اندخویده گی باشلنغیچ مکتبده ونهایت کابل دارالمعلمینیده تعلیم آلگن ایرگش اوچقون ، تورلی شهرلرده یشه ب، خیلمه - خیل ساحه لرده خذمت قیلدی. هر لحظه سی بیر داستان وهر قدمی ماجرا بولگن اوزین ییللردن اوتیب ۱۹۵۷- نچی ییل نینگ آخریده پاکستان، ایران و عراقدن اَیله نیب، تورکیه گه باره دی.
ایرگش اوچقون بیرنیچه ییللر دوامیده افغانستان نینگ فاریاب ولایتی مکتبلریده معلملیک وظیفه سینی اوته ب، ییتوک استاذ و اوقوتوچی صفتیده اوز کسبداشلری آره سیده شهرت قازانگن شخصدیر.
او بیر نیچه ییللر دوامیده امریکا قوشمه ایلتلری نیوجرسی شهریده استقامت قیلیب، سونگی ییللر مابینیده تورکیه جمهوریتیده یه شیدی. اوز نفقه – معاشی دن فایده له نیب، بیر نیچه ییللر دوامیده (چاپانداز) یاکی باشقه چه قیلیب اَیتگنده ( چَونداز) نامی بیلن اوزبیک ودری تیللریده آینامه چیقردی. بو آینامه تورکی خلقلر اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، مدنی ، تاریخی ایجادی گه بغیشلنگن بولیب، کوپ سانلی مجله خوانلر دققتی نی اوزیگه جلب ایتدی.
او تورلی خلق ارا ییغیلیشلرده قتنه شیب، تورکی خلقلر تیلی، ادبیاتی، تاریخی حقیده کتته انجمنلرده چیقیشلر قیلگن واوزی نینگ جراتی و بیلیمی بیلن کیشیلرنی لال قالدیرگن.
ایرگش اوچقون نینگ کوپ شعرلری ومقاله لری افغانستان،تورکیه،اوزبیکستان،امریکا قوشمه ایالتلری،کانادا وجهان مطبوعاتلریده هر دایم باسیلیب چیققن.
اوزبیکستان ریسپوبلیکه سی پریزیدینتی اسلام کریم اوف جنابعالیلری نینگ ا. ق. ش. تشریفی دوامیده،ایرگش اوچقون بیر قصیده یازیب،قرشیله ب آلگن. بو قصیده استقبال نامه دیب اته له دی. بو قصیده اوزبیکستان مطبوعاتیده هم باسیلیب چیققن.
ایرگش اوچقون نینگ تورکی خلقلر تاریخی باره سیده،انگلیس،تورکی ودری تیللریده بیر نیچه رساله لری چاپ بولگن. اوحیاتی دوامیده هر دایم افغانستان دیاریده استقامت قیله یاتگن تورلی ملتلر وکیللرینی صلح،تینچلیک و برقرارلیککه چارله گن.
شونی اَ یتیب اوتیش لازمکی، تاشکینت خلق ارا رادیوسی هر ییلی اوزبیکستان جمهوریتی مستقللیگینی نشانله ش عرفه سیده رادیو مسابقه اوتکَزر دی. بو عنعنه کوپ ییللر دوام ایتدی.حاجی ایرگش اوچقون ۱۹۹۵- نچی ییلی شونده ی مسابقه لردن
بیریگه قتنه شیب، بیرینچی اورین نی ایگلله دی.
ایر گش اوچقون نینگ دوستی قلم و یوپنچی شعر ایدی. او، بچچه غر، متانت، شانلی
توران، همده جنرال عبدالرشید دوستیمگه اته ب یازگن خراسان ناملی آتشین نشیده لری بیلن تورکی خلقلر دلیدن مناسب اورین ایگلله گن شخصدیر. اونینگ شعرلریده ویازگن مقاله لریده وطنپرورلیک،تیلگه اعتبار،یاشلرگه وطن اوتمیش تاریخی نی اورگه تیش غایه لری یققال نمایان بولیب توره دی.
ایرگش اوچقون آنه وطن نی جنتگه،باغلرینی فردوس برینگه،سوولرینی زمزم وکوثر سوویگه وتاغلرینی ایسه،کان جوهرگه اوخشه تیب شونده ی دیدی:
سیندن اَیری قَیسی جنتگه باریب ماواتوته ی
باغلرینگی قَیسی فردوس برینگه اوخشه ته ی
سوولرینگی قَیسی زمزم،قَیسی کوثرگه ساته ی
هر تاغینگ بیرکان جوهر دور ، قرا تاشنی نیته ی
قَیته- قَیته صدقه ی لعل بدخشانینگ بوله ی
ایرگش اوچقون،وطن تینچ لیگی و آسایشه لیگی یولیده وطن فدایی سی صفتیده حتا اوز جانینی قربان قیلیشگه هم تییار ایکنلیگینی منه بو سطلرده بیان ایته دی:
جان نثارلارینگ توگنمس ای گوزه ل یورت یخشی بیل
قه یتمه غَیلرجان بیروردن، لیک سن منظور قیل
قَیسی قوچقار میندن آرتیق،قوچ کیتیرمه جبرییل
سچره گن قانلرنی سَیراَیله ب اویالسین اسماعیل
اُول اگر یالغانچی دور،مین چینکی قربانینگ بوله ی
ایرگش اوچقون هر دایم نا تینگلیک ونابرابرلیککه قرشی کوره شیب،ییر یوزیده انسان ذاتی بارکی،تینگ لیکده یَشه شی کیره ک لیگی نی اوقدیریب کیلگن انسان ایدی. او،هر دایم استعمار،استثمار،بیر اوریغ ینه بیر اوریغنی،بیر کیشی ینه بیر کیشینی کم سیتیش وقُل صفتیده اوندن فایده له نیشگه یول قویمسلیک مفکوره سینی بر اَلله و رویراست ترننم ایتیب کیلگن.
او،تورکی خلقلر بیرلیگی باره سیده جان کویدیریب کیلگن شاعر ایدی.لطفاً اونینگ
قوییده گی مصراعلریگه توجه قیلینگ:
بیر دکان قورماق کیره ک کیم مقصدی ساتماق ایمس
ایککی آیده بای بوله ی دیب،ایلنی الدتماق ایمس
ایرگش اوچقون نینگ بو سطرلری اوزبیکستان نینگ تنیقلی شاعری ایرکین واحدوف نی
بیفرق قالدیر مه ی( تورکستان بازاری) ناملی بیر شعر وجودگه کیلدی:
بیربازار آرزوقیلورمیز،نامی تورکستان بولور
مشرق ومغرب ایلیده شهرت داستان بولور
اُول بازار ایچره بَری اهل جهان مهمان بولور
اوزبیک وتورکمن،تاجیک،قیرغیز،قازاق میزبان بولور
بیرتماشا قیلگن آدم لال بولور،حیران بولور
بونییت چیندیر،دیمنگیز شاعرانه بیر خیال
ایککی اولکن یورت اوچون،بونداق بازاردن نیملال
منفعت اول دوستلیک،سونگ رقابت دور حلال
شعرو صنعت اهلیگه کوی- قوشیقدن اوزگه مال
بیزگه هم اُول گوشه ده چارپایه وایوال بولور
بیر مخمس بیتتی «ایرکین» شاعر «اوچقون» گه جواب
بیز نییَت قیلدیک،بو نییت ایزگودور عالیجناب
هرزمان شاعر نداسی عالم اهلیگه خطاب
بو جهان بازاریده،ایل و ایلتلر بی حساب
طُرفه گللردن بو شاید بیر بوتون بوستان بولور
نظریمیزده بو ایککی شعر بیر مقصد وبیرنییت نی کوزله یدی،بیر- بیرینی تولدیره دی هم. ینه خوددی شونینگ دیک، شاعر اوچقون نینگ اوزبیکستان ده گی عزت و اعتباری زبر دست شاعرلرنینگ اُول جنابگه بولگن احترام لریدن دلالت بیره دی.
ایرگش اوچقون هر دایم شونده ی دیردی:
اوز کوچم نینگ اوغری سینی بو ییرده گی پاد شاه دن یخشی کوره من. ایرته بیلن « همسایه لر،قرینداشلر،عایله - اعضالری نینگ سَسلری بیلن،آذان سَسی بیلن اویغانماق و اوزتیلیمیزده ایشیتماق قنچه لیک تاپیلمس و قیمت بها نعمتدیر.»
او،فقط وطنیگه یخشلیک تیلر ایدی. اونینگ یوتوقلریدن قووانر ایدی،تشویشلردن غم چیکر ایدی،یره تگندن اونگه مرحمت سورر ایدی. فراوانلیک،امانلیک،تیچلیک، خاطرجمعلیک سورردی.
ایرگش اوچقون نینگ بیلیمی سیر قیرره بولیب، او تورک خلقلری موسیقه سی ساحه سیده هم کوپ معلوماتگه ایگه ایدی. او،دوتار،دمبور،چنگ«قوبوز» موسیقه اسبابلرینی آنده - سانده چیرتیب تورردی. اوبعضاً دوتار جورلیگیده قوییده گی اویناقی قوشیقنی معیاریگه ییتکزیب اَیترایدی:
اویننگ اورتاق،اویننگ اورتاق،بیزهم اوینه یلیک
باققه کیریب،گللر تیریب،یشنه ب یوره یلیک
دریالرنی یقه له ب- یقه له ب، سای کیله دی ،ای
پرنجیگه اوره لیب – اوره لیب، یار کیله دی،ای
پرنجیگه اوره لمه سنگ کیم کوره دی، ای
سینینگ آیدیک جمالینگندن کیم تویه دی،ای
اویننگ اورتاق،اویننگ اورتاق،بیزهم اوینه یلیک
باققه کیریب، گللر تیریب،یشنه ب یوره یلیک
ایرگش اوچقون ۲۰۰۰- نچی ییلده امریکا آوازی نینگ اوزبیکچه دستوری سخندانی بیلن اوتکزگن صحبتیده موسیقه اسبابلری حقیده شونده ی دیگن ایدی:
اوچقون:- تولیملیک موسیقه اسبابلری: پیانو،ارمونیه،اکوردیون – هوا یاردمیده چه لینه دی. منه شو قولیمده گی اسباب اندخویده یسلگن. بونی بیز چنگ دیمیز. قیشلاقلرده ایسه،بونی « قوبوز» دیشه دی. چنگ هم آغیزده گی هوانی اوینه تیب،اوندن اوزیگه خاص آواز تره ته دی. منه من حاضر سیزلرگه چنگ چه لیب بیره من .
ایرگش اوچقون اوز سوزیگه دوام ایتتیریب،دوتار حقیده قوییده گیلرنی ایتدی:
دوتار- یعنی ایککی تاردن عبارت اسبابدیر.لاتینچه سی(گیتار) بوله دی. «گی» دیگه نی لاتینچه ده « ایککی» معنا بیره دی.
ایر گش اوچقون «دمبوره » نی قولیگه آلیب دیدی:
منه بو اسباب « دمبوره» دیر. اونی بیز « زیلچه» دیمیز. قازاقستانده گی احمد یسوی
ناملی دارالفنون نینگ استاذلریدن بولمیش،حرمتلیک بیردی بایوف،امریکا گه کیلگنلریده،بیر کیچه بیزگه مهمان بولدیلر. او جناب بو سازنی اوزلری بیلن قازاقستاندن امریکاگه کیلتیرگن ایکنلر. بیردی بایوف ایرته له ب،باغچه گه چیقیب،ساز چه لیب اوترگن پیتلریده مین اولرگه خطاباً شونده ی دیدیم:
خوجم! بیز بو ییرده غریب میز. شو سازنی بیزگه تشله ب کیتینگ،هدیه سی قنچه بولسه توله یمیز. او کیشی شو دمبیره نی خاطره - ایسته لیک صفتیده بیزگه ساوغه قیلدیلر. بیر نیچه پیتدن سونگ مین اوکیشیگه خط یولله ب، شونده ی یازگن ایدیم:
بیردی اوغلی رحمانقل
بیزدن خبر آله تور
بو دنیا اوتر- کیتر
دمبیره منی چاله تور!
سخندان:- ایرگش اکه! بو اسبابلرنی گاهیده چیرتیب توره سیزمی؟
اوچقون: - هه، بعضاً چیرتیب توره میز.
سخندان:- قه نی امریکا آوازی رادیوسی شنونده لریگه شو اسباب جورلیگیده،بیران شعرینگیزنی ایتیب بیرسنگیز عین مدعا بولور ایدی؟
شونده، ایرگش اوچقون دوتارچه لیب، قوییده گی شعرینی زمزمه قیلدی :
جان آغیزگه کیلدی و روح المسیحا قیده سن
خلق اوچون من،خلقدن من،خلق بیلن من دیدینگو
خلق یاندی،خلق کویدی،ای امریکا قَیده سن؟
مین نوایی،مین فارابی،مین ابو سینا سَسی
قَیده سن بلخ و بدخشان و بخارا قَیده سن؟
قَیده سن چرخ عدالت،قَیده سن دیوان حق
قیده سن عقل وفراست،اهل فتوا قیده سن؟
قیده یانغین بار بولسه،سچره غی اوچقونلری
یانمه سین چرخ فلک ،ای اهل دنیا قیده سن؟
سخندان: - تشکر ایرکین اکه!
منه شونده ی اوچقونلرینگیز دللرگه سچره ب تورسین،یانمه گن یوره کلرگه سچره ب تورسین، اولمه گن یوره کلرگه سچره ب تورسین!
اوچقون:- انشاالله بو شعریمنی یخشی اوزبیک بیلگن،مزاق یاکی هزیل- مطایبه ایمس پالیتیک اوزبیکلرگه ایمس،بل کی یخشی اوزبیک تیلینی بیلگن،شاعر نینگ تیلینی بیلگن شخصلرگه تقدیم قیله من. بو تورکستان دردی، سیز - بیزنینگ دردیمیزدیر.
عزیز خلقیم! شونی بیلینگکی:
اگر حاضردناق توجه قیلمه سک،ایللیک - آلتمیش ییلدن سونگ،بیز - سیزنینگ یشه ماغیمیز بو دنیاده مشکل بوله دی. کیین کوپ پشیمان بوله سیزلر!
شو باعث بیز حاضر قودیققه توشگنمیز،بیز ییقیلگنمیز،قولیمیزدن توته دیگن شخص یوق. ایککی یوز ییلدن بویان قولیمیزدن هیچ کیم توتمه دی. لطفاًقولیمیزدن توتینگ. بیزنی کوته رینگ،بیزنی بوندن آرتیق ایزمنگ...!
بیز تورکستانلیکلر انسانمیز. امریکانی یخشی کوره میز. مین اوزیم امریکالیک من. امریکا اوزبیگی من. هر کیم نینگ اوز یورت ووطنیگه علاقه سی بار. اوز یورتیم،اوز تفراغیمنی سیویش بو امریکا اوچون قووت دیر- ضَعف ایمس.
بو بیر شکایت ایمس،بو بیرپیشنهاد. بو بیر هنری اونکوریشن و امریکانی اویغاتیشدیر. همه گه سلام،اوزبیکلرگه سلام،بوتون انسانلرگه سلام،بیزگه یاردم کورستگن انسانلرگه کوپدن – کوپ سلام،سلام...!
ففتا سایتی محترم خواننده لری!
حاضر ایسه ، حاجی ایرگش اوچقون نینگ ( معبد) ناملی بیر مخمسی نی اعتبارلرینگیزگه تقدیم ایته میز:
معبد
کیل وطن سن کعبه بولغیل،مین اینانغانینگ بوله ی
قبله میز دیب، چین یوره کدن ،سجده قیلغانینگ بوله ی
ایله نیب تیگره نگده دایم اصل ایمانینگ بوله ی
بیر اجازه ت صدق ایله ،خاکروب آستانینگ بوله ی
هرزمان صدقنگ بولیب،هر لحظه قربانینگ بوله ی
سیندن اَیری قَیسی جنتگه باریب ماوا توته ی
باغلرینگنی قَیسی فردوس برینگه اوخشه ته ی
سوولرینگنی قَیسی زمزم،قَیسی کوثرغه ساته ی
هرتاغینگ بیر کان جوهردور،قرا تاشنی نیته ی
قَیته – قَیته صدقه ی لعل بدخشانینگ بوله ی
چقنه شورلر سایلرینگده مینگ تونیس طرفهُ گیاه
قیرلرینگده هر چیچک دور،مینگ بیر علتگه دوا
کوزلریمگه قُملرینگ هم سُرمه دور هم توتیا
حسرتینگده کعبه ماتملر توتیب کیمیش قرا
کعبه نی یولینگه تارتیب،نذر قیلغانینگ بوله ی
جان نثارلارینگ توگنمس ای گوزه ل یورت یخشی بیل
قَیتمه غَیلر جان بیروردن لیک،سن منظور قیل
قَیسی قوچقار میندن آرتیق قوچ کیتیرمه جبرییل
سچره گن قانلرنی سَیراَیله ب،اویالسین اسماعیل
اُول اگر ناکام دور،مین چینکی قربانینگ بوله ی
کیتمه سم مینگ ییل ینه،توپراق توپراغیم دورور
کورمه سم مینگ ییل ینه اُول تاغلر تاغیم دورور
نیچه مینگ ییل اوتسه هم اُول باغلر باغیم دورور
ایسکیمَس کونگلیم نی عشقی هر عصر چاغیم دورور
ساچ وسققالیم آقرغانساری حیران نینگ بوله ی
بیر قراوول دیک یولینگده تیرمولیب یوردیم سَیاق
کم نظردن دایما یورتیمنی توتغومدور ییراق
تا ابد قان قوسغوسی دور سینگه باسگن بی سوراق
قیزغه نیب آچ بوری دیک کویینگگه، باستیرمم ایاق
بیروفاکار ایت کبی همتلی پاسبانینگ بوله ی
اَختَریب بیرکون بارور من کیندیگیم نینگ قانینی
تصحیح ایتسون کاتب قسمت، ینه دیوانینی
کعبته الاتراک قبول ایتگه یمیکین مهمانینی
حج اکبر دیب اینانغان،مشرب دورانینی
تابه کی شیطان کبی مردود آستانینگ بوله ی
قوی معانی اهل شعرینگده عباره یوق دیسون
حُسن مضمون،تشبیه و یا استعاره یوق دیسون
تاش کبی بغریمنی کورگن،مونده یاره یوق دیسون
بو نیچوک « اوچقون» که انده بیر اناره یوق دیسون
ییرتگیدیک یاشیرین،سوزنده ولقانینگ بو له ی
***
داکتر فیض الله ایماق
شاهیمردانقل بای اوغلی حاجی ایرگش اوچقون، خراسان یاکی افغانستان نینگ ایسکی باشکینتی بولگن اندخوی شهری نینگ آق مسجد محله سیده ۱۹۲۷ – نچی میلادی ییلده دنیاگه کیلدی. ۲۰۰۹ -نچی ییل نینگ می آییده آغیر خسته لیکلر طفیلی ۸۲ یاشده تورکیه دیاریده جهاندن کوز یومدی. یاتگن جایلری جنت بولسین. آمین یارب العلمین !
محله امامی قولیده ، اندخویده گی باشلنغیچ مکتبده ونهایت کابل دارالمعلمینیده تعلیم آلگن ایرگش اوچقون ، تورلی شهرلرده یشه ب، خیلمه - خیل ساحه لرده خذمت قیلدی. هر لحظه سی بیر داستان وهر قدمی ماجرا بولگن اوزین ییللردن اوتیب ۱۹۵۷- نچی ییل نینگ آخریده پاکستان، ایران و عراقدن اَیله نیب، تورکیه گه باره دی.
ایرگش اوچقون بیرنیچه ییللر دوامیده افغانستان نینگ فاریاب ولایتی مکتبلریده معلملیک وظیفه سینی اوته ب، ییتوک استاذ و اوقوتوچی صفتیده اوز کسبداشلری آره سیده شهرت قازانگن شخصدیر.
او بیر نیچه ییللر دوامیده امریکا قوشمه ایلتلری نیوجرسی شهریده استقامت قیلیب، سونگی ییللر مابینیده تورکیه جمهوریتیده یه شیدی. اوز نفقه – معاشی دن فایده له نیب، بیر نیچه ییللر دوامیده (چاپانداز) یاکی باشقه چه قیلیب اَیتگنده ( چَونداز) نامی بیلن اوزبیک ودری تیللریده آینامه چیقردی. بو آینامه تورکی خلقلر اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، مدنی ، تاریخی ایجادی گه بغیشلنگن بولیب، کوپ سانلی مجله خوانلر دققتی نی اوزیگه جلب ایتدی.
او تورلی خلق ارا ییغیلیشلرده قتنه شیب، تورکی خلقلر تیلی، ادبیاتی، تاریخی حقیده کتته انجمنلرده چیقیشلر قیلگن واوزی نینگ جراتی و بیلیمی بیلن کیشیلرنی لال قالدیرگن.
ایرگش اوچقون نینگ کوپ شعرلری ومقاله لری افغانستان،تورکیه،اوزبیکستان،امریکا قوشمه ایالتلری،کانادا وجهان مطبوعاتلریده هر دایم باسیلیب چیققن.
اوزبیکستان ریسپوبلیکه سی پریزیدینتی اسلام کریم اوف جنابعالیلری نینگ ا. ق. ش. تشریفی دوامیده،ایرگش اوچقون بیر قصیده یازیب،قرشیله ب آلگن. بو قصیده استقبال نامه دیب اته له دی. بو قصیده اوزبیکستان مطبوعاتیده هم باسیلیب چیققن.
ایرگش اوچقون نینگ تورکی خلقلر تاریخی باره سیده،انگلیس،تورکی ودری تیللریده بیر نیچه رساله لری چاپ بولگن. اوحیاتی دوامیده هر دایم افغانستان دیاریده استقامت قیله یاتگن تورلی ملتلر وکیللرینی صلح،تینچلیک و برقرارلیککه چارله گن.
شونی اَ یتیب اوتیش لازمکی، تاشکینت خلق ارا رادیوسی هر ییلی اوزبیکستان جمهوریتی مستقللیگینی نشانله ش عرفه سیده رادیو مسابقه اوتکَزر دی. بو عنعنه کوپ ییللر دوام ایتدی.حاجی ایرگش اوچقون ۱۹۹۵- نچی ییلی شونده ی مسابقه لردن
بیریگه قتنه شیب، بیرینچی اورین نی ایگلله دی.
ایر گش اوچقون نینگ دوستی قلم و یوپنچی شعر ایدی. او، بچچه غر، متانت، شانلی
توران، همده جنرال عبدالرشید دوستیمگه اته ب یازگن خراسان ناملی آتشین نشیده لری بیلن تورکی خلقلر دلیدن مناسب اورین ایگلله گن شخصدیر. اونینگ شعرلریده ویازگن مقاله لریده وطنپرورلیک،تیلگه اعتبار،یاشلرگه وطن اوتمیش تاریخی نی اورگه تیش غایه لری یققال نمایان بولیب توره دی.
ایرگش اوچقون آنه وطن نی جنتگه،باغلرینی فردوس برینگه،سوولرینی زمزم وکوثر سوویگه وتاغلرینی ایسه،کان جوهرگه اوخشه تیب شونده ی دیدی:
سیندن اَیری قَیسی جنتگه باریب ماواتوته ی
باغلرینگی قَیسی فردوس برینگه اوخشه ته ی
سوولرینگی قَیسی زمزم،قَیسی کوثرگه ساته ی
هر تاغینگ بیرکان جوهر دور ، قرا تاشنی نیته ی
قَیته- قَیته صدقه ی لعل بدخشانینگ بوله ی
ایرگش اوچقون،وطن تینچ لیگی و آسایشه لیگی یولیده وطن فدایی سی صفتیده حتا اوز جانینی قربان قیلیشگه هم تییار ایکنلیگینی منه بو سطلرده بیان ایته دی:
جان نثارلارینگ توگنمس ای گوزه ل یورت یخشی بیل
قه یتمه غَیلرجان بیروردن، لیک سن منظور قیل
قَیسی قوچقار میندن آرتیق،قوچ کیتیرمه جبرییل
سچره گن قانلرنی سَیراَیله ب اویالسین اسماعیل
اُول اگر یالغانچی دور،مین چینکی قربانینگ بوله ی
ایرگش اوچقون هر دایم نا تینگلیک ونابرابرلیککه قرشی کوره شیب،ییر یوزیده انسان ذاتی بارکی،تینگ لیکده یَشه شی کیره ک لیگی نی اوقدیریب کیلگن انسان ایدی. او،هر دایم استعمار،استثمار،بیر اوریغ ینه بیر اوریغنی،بیر کیشی ینه بیر کیشینی کم سیتیش وقُل صفتیده اوندن فایده له نیشگه یول قویمسلیک مفکوره سینی بر اَلله و رویراست ترننم ایتیب کیلگن.
او،تورکی خلقلر بیرلیگی باره سیده جان کویدیریب کیلگن شاعر ایدی.لطفاً اونینگ
قوییده گی مصراعلریگه توجه قیلینگ:
بیر دکان قورماق کیره ک کیم مقصدی ساتماق ایمس
ایککی آیده بای بوله ی دیب،ایلنی الدتماق ایمس
ایرگش اوچقون نینگ بو سطرلری اوزبیکستان نینگ تنیقلی شاعری ایرکین واحدوف نی
بیفرق قالدیر مه ی( تورکستان بازاری) ناملی بیر شعر وجودگه کیلدی:
بیربازار آرزوقیلورمیز،نامی تورکستان بولور
مشرق ومغرب ایلیده شهرت داستان بولور
اُول بازار ایچره بَری اهل جهان مهمان بولور
اوزبیک وتورکمن،تاجیک،قیرغیز،قازاق میزبان بولور
بیرتماشا قیلگن آدم لال بولور،حیران بولور
بونییت چیندیر،دیمنگیز شاعرانه بیر خیال
ایککی اولکن یورت اوچون،بونداق بازاردن نیملال
منفعت اول دوستلیک،سونگ رقابت دور حلال
شعرو صنعت اهلیگه کوی- قوشیقدن اوزگه مال
بیزگه هم اُول گوشه ده چارپایه وایوال بولور
بیر مخمس بیتتی «ایرکین» شاعر «اوچقون» گه جواب
بیز نییَت قیلدیک،بو نییت ایزگودور عالیجناب
هرزمان شاعر نداسی عالم اهلیگه خطاب
بو جهان بازاریده،ایل و ایلتلر بی حساب
طُرفه گللردن بو شاید بیر بوتون بوستان بولور
نظریمیزده بو ایککی شعر بیر مقصد وبیرنییت نی کوزله یدی،بیر- بیرینی تولدیره دی هم. ینه خوددی شونینگ دیک، شاعر اوچقون نینگ اوزبیکستان ده گی عزت و اعتباری زبر دست شاعرلرنینگ اُول جنابگه بولگن احترام لریدن دلالت بیره دی.
ایرگش اوچقون هر دایم شونده ی دیردی:
اوز کوچم نینگ اوغری سینی بو ییرده گی پاد شاه دن یخشی کوره من. ایرته بیلن « همسایه لر،قرینداشلر،عایله - اعضالری نینگ سَسلری بیلن،آذان سَسی بیلن اویغانماق و اوزتیلیمیزده ایشیتماق قنچه لیک تاپیلمس و قیمت بها نعمتدیر.»
او،فقط وطنیگه یخشلیک تیلر ایدی. اونینگ یوتوقلریدن قووانر ایدی،تشویشلردن غم چیکر ایدی،یره تگندن اونگه مرحمت سورر ایدی. فراوانلیک،امانلیک،تیچلیک، خاطرجمعلیک سورردی.
ایرگش اوچقون نینگ بیلیمی سیر قیرره بولیب، او تورک خلقلری موسیقه سی ساحه سیده هم کوپ معلوماتگه ایگه ایدی. او،دوتار،دمبور،چنگ«قوبوز» موسیقه اسبابلرینی آنده - سانده چیرتیب تورردی. اوبعضاً دوتار جورلیگیده قوییده گی اویناقی قوشیقنی معیاریگه ییتکزیب اَیترایدی:
اویننگ اورتاق،اویننگ اورتاق،بیزهم اوینه یلیک
باققه کیریب،گللر تیریب،یشنه ب یوره یلیک
دریالرنی یقه له ب- یقه له ب، سای کیله دی ،ای
پرنجیگه اوره لیب – اوره لیب، یار کیله دی،ای
پرنجیگه اوره لمه سنگ کیم کوره دی، ای
سینینگ آیدیک جمالینگندن کیم تویه دی،ای
اویننگ اورتاق،اویننگ اورتاق،بیزهم اوینه یلیک
باققه کیریب، گللر تیریب،یشنه ب یوره یلیک
ایرگش اوچقون ۲۰۰۰- نچی ییلده امریکا آوازی نینگ اوزبیکچه دستوری سخندانی بیلن اوتکزگن صحبتیده موسیقه اسبابلری حقیده شونده ی دیگن ایدی:
اوچقون:- تولیملیک موسیقه اسبابلری: پیانو،ارمونیه،اکوردیون – هوا یاردمیده چه لینه دی. منه شو قولیمده گی اسباب اندخویده یسلگن. بونی بیز چنگ دیمیز. قیشلاقلرده ایسه،بونی « قوبوز» دیشه دی. چنگ هم آغیزده گی هوانی اوینه تیب،اوندن اوزیگه خاص آواز تره ته دی. منه من حاضر سیزلرگه چنگ چه لیب بیره من .
ایرگش اوچقون اوز سوزیگه دوام ایتتیریب،دوتار حقیده قوییده گیلرنی ایتدی:
دوتار- یعنی ایککی تاردن عبارت اسبابدیر.لاتینچه سی(گیتار) بوله دی. «گی» دیگه نی لاتینچه ده « ایککی» معنا بیره دی.
ایر گش اوچقون «دمبوره » نی قولیگه آلیب دیدی:
منه بو اسباب « دمبوره» دیر. اونی بیز « زیلچه» دیمیز. قازاقستانده گی احمد یسوی
ناملی دارالفنون نینگ استاذلریدن بولمیش،حرمتلیک بیردی بایوف،امریکا گه کیلگنلریده،بیر کیچه بیزگه مهمان بولدیلر. او جناب بو سازنی اوزلری بیلن قازاقستاندن امریکاگه کیلتیرگن ایکنلر. بیردی بایوف ایرته له ب،باغچه گه چیقیب،ساز چه لیب اوترگن پیتلریده مین اولرگه خطاباً شونده ی دیدیم:
خوجم! بیز بو ییرده غریب میز. شو سازنی بیزگه تشله ب کیتینگ،هدیه سی قنچه بولسه توله یمیز. او کیشی شو دمبیره نی خاطره - ایسته لیک صفتیده بیزگه ساوغه قیلدیلر. بیر نیچه پیتدن سونگ مین اوکیشیگه خط یولله ب، شونده ی یازگن ایدیم:
بیردی اوغلی رحمانقل
بیزدن خبر آله تور
بو دنیا اوتر- کیتر
دمبیره منی چاله تور!
سخندان:- ایرگش اکه! بو اسبابلرنی گاهیده چیرتیب توره سیزمی؟
اوچقون: - هه، بعضاً چیرتیب توره میز.
سخندان:- قه نی امریکا آوازی رادیوسی شنونده لریگه شو اسباب جورلیگیده،بیران شعرینگیزنی ایتیب بیرسنگیز عین مدعا بولور ایدی؟
شونده، ایرگش اوچقون دوتارچه لیب، قوییده گی شعرینی زمزمه قیلدی :
جان آغیزگه کیلدی و روح المسیحا قیده سن
خلق اوچون من،خلقدن من،خلق بیلن من دیدینگو
خلق یاندی،خلق کویدی،ای امریکا قَیده سن؟
مین نوایی،مین فارابی،مین ابو سینا سَسی
قَیده سن بلخ و بدخشان و بخارا قَیده سن؟
قَیده سن چرخ عدالت،قَیده سن دیوان حق
قیده سن عقل وفراست،اهل فتوا قیده سن؟
قیده یانغین بار بولسه،سچره غی اوچقونلری
یانمه سین چرخ فلک ،ای اهل دنیا قیده سن؟
سخندان: - تشکر ایرکین اکه!
منه شونده ی اوچقونلرینگیز دللرگه سچره ب تورسین،یانمه گن یوره کلرگه سچره ب تورسین، اولمه گن یوره کلرگه سچره ب تورسین!
اوچقون:- انشاالله بو شعریمنی یخشی اوزبیک بیلگن،مزاق یاکی هزیل- مطایبه ایمس پالیتیک اوزبیکلرگه ایمس،بل کی یخشی اوزبیک تیلینی بیلگن،شاعر نینگ تیلینی بیلگن شخصلرگه تقدیم قیله من. بو تورکستان دردی، سیز - بیزنینگ دردیمیزدیر.
عزیز خلقیم! شونی بیلینگکی:
اگر حاضردناق توجه قیلمه سک،ایللیک - آلتمیش ییلدن سونگ،بیز - سیزنینگ یشه ماغیمیز بو دنیاده مشکل بوله دی. کیین کوپ پشیمان بوله سیزلر!
شو باعث بیز حاضر قودیققه توشگنمیز،بیز ییقیلگنمیز،قولیمیزدن توته دیگن شخص یوق. ایککی یوز ییلدن بویان قولیمیزدن هیچ کیم توتمه دی. لطفاًقولیمیزدن توتینگ. بیزنی کوته رینگ،بیزنی بوندن آرتیق ایزمنگ...!
بیز تورکستانلیکلر انسانمیز. امریکانی یخشی کوره میز. مین اوزیم امریکالیک من. امریکا اوزبیگی من. هر کیم نینگ اوز یورت ووطنیگه علاقه سی بار. اوز یورتیم،اوز تفراغیمنی سیویش بو امریکا اوچون قووت دیر- ضَعف ایمس.
بو بیر شکایت ایمس،بو بیرپیشنهاد. بو بیر هنری اونکوریشن و امریکانی اویغاتیشدیر. همه گه سلام،اوزبیکلرگه سلام،بوتون انسانلرگه سلام،بیزگه یاردم کورستگن انسانلرگه کوپدن – کوپ سلام،سلام...!
ففتا سایتی محترم خواننده لری!
حاضر ایسه ، حاجی ایرگش اوچقون نینگ ( معبد) ناملی بیر مخمسی نی اعتبارلرینگیزگه تقدیم ایته میز:
معبد
کیل وطن سن کعبه بولغیل،مین اینانغانینگ بوله ی
قبله میز دیب، چین یوره کدن ،سجده قیلغانینگ بوله ی
ایله نیب تیگره نگده دایم اصل ایمانینگ بوله ی
بیر اجازه ت صدق ایله ،خاکروب آستانینگ بوله ی
هرزمان صدقنگ بولیب،هر لحظه قربانینگ بوله ی
سیندن اَیری قَیسی جنتگه باریب ماوا توته ی
باغلرینگنی قَیسی فردوس برینگه اوخشه ته ی
سوولرینگنی قَیسی زمزم،قَیسی کوثرغه ساته ی
هرتاغینگ بیر کان جوهردور،قرا تاشنی نیته ی
قَیته – قَیته صدقه ی لعل بدخشانینگ بوله ی
چقنه شورلر سایلرینگده مینگ تونیس طرفهُ گیاه
قیرلرینگده هر چیچک دور،مینگ بیر علتگه دوا
کوزلریمگه قُملرینگ هم سُرمه دور هم توتیا
حسرتینگده کعبه ماتملر توتیب کیمیش قرا
کعبه نی یولینگه تارتیب،نذر قیلغانینگ بوله ی
جان نثارلارینگ توگنمس ای گوزه ل یورت یخشی بیل
قَیتمه غَیلر جان بیروردن لیک،سن منظور قیل
قَیسی قوچقار میندن آرتیق قوچ کیتیرمه جبرییل
سچره گن قانلرنی سَیراَیله ب،اویالسین اسماعیل
اُول اگر ناکام دور،مین چینکی قربانینگ بوله ی
کیتمه سم مینگ ییل ینه،توپراق توپراغیم دورور
کورمه سم مینگ ییل ینه اُول تاغلر تاغیم دورور
نیچه مینگ ییل اوتسه هم اُول باغلر باغیم دورور
ایسکیمَس کونگلیم نی عشقی هر عصر چاغیم دورور
ساچ وسققالیم آقرغانساری حیران نینگ بوله ی
بیر قراوول دیک یولینگده تیرمولیب یوردیم سَیاق
کم نظردن دایما یورتیمنی توتغومدور ییراق
تا ابد قان قوسغوسی دور سینگه باسگن بی سوراق
قیزغه نیب آچ بوری دیک کویینگگه، باستیرمم ایاق
بیروفاکار ایت کبی همتلی پاسبانینگ بوله ی
اَختَریب بیرکون بارور من کیندیگیم نینگ قانینی
تصحیح ایتسون کاتب قسمت، ینه دیوانینی
کعبته الاتراک قبول ایتگه یمیکین مهمانینی
حج اکبر دیب اینانغان،مشرب دورانینی
تابه کی شیطان کبی مردود آستانینگ بوله ی
قوی معانی اهل شعرینگده عباره یوق دیسون
حُسن مضمون،تشبیه و یا استعاره یوق دیسون
تاش کبی بغریمنی کورگن،مونده یاره یوق دیسون
بو نیچوک « اوچقون» که انده بیر اناره یوق دیسون
ییرتگیدیک یاشیرین،سوزنده ولقانینگ بو له ی
***
داکتر فیض الله ایماق
Geen opmerkingen:
Een reactie posten